TÜRKİYE FİZİKİ COĞRAFYA SÖZLÜĞÜ

TÜRKİYE  FİZİKİ COĞRAFYA SÖZLÜĞÜ

  A

Aa: Katılaştığı zaman çatlaklı ve pürüzlü bir yüzeye sahip olan lavlara denir.

Abrazyon: Dalga aşındırması.

Abisal Alan: 3000 ila 6000 metre aralıklarında derinlik gösteren derin deniz ovasıdır.

Ablasyon: Buzulların eridiği ve buharlaştığı alan.

Açık Havza: Sularını denizlere kadar ulaştırabilen akarsu havzalarına denir.

Açısal Hız: Dairesel hareket yapan  dünya üzerindeki herhangi bir noktanın birim zamanda oluşturduğu dönüş açısıdır.

Ada: Deniz veya göl  sularıyla çevrili kara parçasına verilen isimdir.

Adacık: Üzerinde devamlı yerleşme bulunmayan çok küçük adalardır.

Adatepe: Aşınmalardan arta kalan, düzlüklerin içerisinde yükselen tepeler.

Adayayı: Yoğun yanardağ etkinliklerini, depremleri ve dağoluşumu aşamalarını geçirmiş uzun yay biçimindeki bükülmüş okyanus adaları zinciridir.

Adyabatik: Hava kütlesi ile çevrilen sıcaklık alışverişi olmadan, hava kütlesinin ısınması veya soğuması olayıdır.

Aeroloji: Hava araştırmaları birimi.

Afel: Günöte. Güneş etrafında dönen bir uzay cisminin, güneşe en uzak olduğu noktaya verilen isimdir.

Afet: Toplumu sosyal ve ekonomik yönden etkileyen her türlü doğal ve insan kaynaklı olaylardır.

Afet Bölgesi: Yakın bir zamanda herhangi bir doğal afetle karşılaşan acil plan durumu uygulanan bölgelerdir.

Afotik Bölge: Göl ve denizlerde ışığın nüfuz etmediği bölge.

Ağıl: Keçi, koyun gibi hayvanların geceleri barındığı yerlere ağıl denir.

Ağız: Yanardağlarda magma ve gazların yeryüzüne çıktığı açıklıktır.

Aglomera: Yanardağ püskürme maddeleri veya tortul parçalardan bileşik çimentolu konglomeralara verilen addır.

Akarsu: Belirli bir yatak içerisinde sürekli veya en az bir mevsim akan sulardır.

Akarsu Rejimi: Akarsuların akımındaki yıl boyunca olan değişimlerdir.

Akarsu Vadisi: Akarsuların aktıkları yatağı aşındırması ile oluşan çukurluklardır.

Akarsu Sekisi: Bir akarsu yatağının her iki yakasında ve bugünkü yatağa göre daha yüksekte bulunan basamak biçimindeki eski vadi taban dolgularıdır.

Akıntı: Bir cismin akar şekilde yer değiştirmesidir.

Akifer: Sutaşır.

Aklan: Bir ülke veya bölgenin denize doğru genel eğimi. Ya da bir dağın eteğine doğru eğimi.

Alçıtaşı: Jips.

Alize Rüzgarları: Yaklaşık 30 derece enlemlerindeki yüksek basınç alanlarından ekvatora doğru esen sürekli rüzgarlardır.

Alçak bulutlar: Genellikle gri renkteki düzenli görünüme sahip, çisenti şeklinde yağışlar ve az da olsa kar yağışları da yapabilen bulutlardır.

Albedo: Herhangi bir yüzeye düşen güneş ışınlarının yansıyan ışına oranıdır.

Alkali: Kurak veya yarı kurak bölgelerde, yüzeyde veya yüzeye yakın olan yerlerde bulunan sodyum karbonat, potasyum karbonat veya tuzdur.

Alokton: Yer hareketleri sonucu oluştuğu yerden başka yerlere taşınmış çeşitli kayaçlardır.

Alp Dağ Oluşumu: Alp orojenezi II.  Jeolojik zaman sonlarında başlayıp,  2,5 milyon yıl önce sona eren, en şiddetli dağ oluşumudur.

Alp Triyası: Alp jeosenklinalinde çökelip yığılmış ve Alp dağ oluşumu ie yüzeye çıkmış kalın Triyas dönemine ait katmanlar.

Alpin Bitki: Ağaç yetişme sınırının üstünde kalan nemli ortamlarda yetişen otsu bitkiler.

Alüvyon: Akarsular tarafından kil, kum ve çakıl gibi materyallerin akarsuyun akış hızının azalması ilebu materyallerin birikmesiyle oluşan tortullar.

Amfibol: Kalsiyum, sodyum, demir gibi minerallerden oluşan kayak yapıcı mineral grubuna denir.

Ana Kaya: Ayrışma olaylarından etkilenmemiş yüzeyde ve ya toprak altında bulunan kesimlere denir.

Anız: Biçilmiş olan ekinlerin toprakta kalan saplarına anız denir.

Andezit(Ankara taşı) : Genellikle camsı maddelidir. Çoğunlukla açık-gri renklerde olan bir yüzey püskürük kayacıdır.

Antrepo: Ticari amaçlı malların bir süreliğine saklandığı depolardır.

Antrepojen Bozkır: İnsanlar tarafından tahrip edilmiş ormanların yerlerinde ortaya çıkan bozkırlar.

Antiklinal: Yerkabuğu tabakalarındaki kıvrımlar sonucu ortaya çıkan kubbemsi şekillerdir.

Antisiklon: Hava basıncının 760 mm civa sütunundaki veya 1033 mb üzerindeki basınç durumlarına verilen isimdir.

Aphelin: Dünyanın güneşe en uzak olduğu tarihe verilen isimdir.

Arazi: Karalar üzerinde özel şekillere sahip ve kullanım amaçlı toprak parçalarıdır.

Araziden Yararlanma Haritaları: Bir bölgedeki arazinin nasıl kullanıldığını gösteren haritalardır.

Ara Deniz: Kara içlerine iyice sokulmuş okyanuslarla bağlantısı oldukça dar olan denizlerdir.

Artçı Deprem: Ana depremden sonra meydana gelen depremlerdir.

Artezyen: Geçirimsiz tabakalar arasında yer alan su taşıyan bir tabakanın suyunun kuyular ile veya kırıklar doğrultusunda yeryüzüne fışkırarak çıkmasıdır.

Arktrik Bölge: Kuzey kutup bölgesi.

Arkeen: Jeoloji kambriyumlarından daha önce oluşmuş en eski yer katıdır.

Asılı Vadi: Buzul aşındırmasının etkili olduğu bir alanda aşındırmanın sonucu olarak ana vadinin biraz üzerinde kalan vadidir.

Asimetrik Vadi: Yamaçların eğim değerleri farklı o0lan akarsu vadileridir.

Asidik: Kimyasal birleşiminde %66 ve daha fazla silisyum dioksit bulunan magmatik kayaçlara denir.

Asit Kayaçlar: %66 ve daha fazla silis içeren kayaçlara verilen isimdir.

Aşınma: Karaların yüzeylerinin yağmur, akarsu, dalga ve buz etkisiyle yavaşça ortadan kalkmasına denir.

Atık: İnsan faaliyetleri sonucu oluşan ve çevreye atılan organik ve inorganik maddelerdir.

Atlas: Bir kitap veya cilt içine toplanmış harita takımlarıdır.

Atmosfer: Dünya yüzeyini saran gaz kütlesidir. Hava küre.

Atmosfer Basıncı: Atmosferi oluşturan gazların yeryüzündeki cisimlere uyguladığı basınçtır.

Atol: Okyanus ve deniz sularının temiz ve sıcak olduğu ekvatoral bölgede mercanların iskeletlerinin yığılması sonucu oluşan, çoğunlukla dairemsi şekildeki lagünlere denir.

Avgit: Kayaç yapıcı mineral gruplarına denir

Ay: Dünyanın uydusu olan gök cismidir.

Ay tutulması: Ay dünyanın gölge konisinde yer alırsa dünyadan ayın tamamı veya bir kısmı görünmez. Bu olaya ay tutulması denir.

B

Bağıl Nem: Belli bir sıcaklıkta hava kütlesinde bulunan nem miktarının yüzde olarak ifade edilmesidir.

Badlans: Yarı kurak bölgelerde yarıntılarla parçalanmış kötü arazidir.

Bakı: Bir dağ yamacının güneş ışınlarını alama durumuna göre konumudur.

Bank: Gel-git’ in oluştuğu yataklar ile kara arasındaki gel-git etkileme alanıdır.

Bankiz: Kutup çevresindeki denizlerin donması sonucunda oluşmuş buz kütleleridir.

Barisfer: Taş kürenin en iç kısmıdır.

Barkan: Batı Türkistan çöllerinde at nalı şeklinde veya hilal biçimindeki kumullara verilen addır.

Baraj Gölü: Akarsular üzerinde kurulan barajların arka kısmında biriken suların oluşturduğu göllerdir.

Basınç: Havada yer alan su buharının ve gazların cisimlere uyguladığı ağırlıktır.

Baskın Tür: Bir bitki veya hayvan topluluğu içerisinde diğer türlere göre sayıca fazla olan türdür.

Başkalaşım: Yüksek sıcaklık ve yüksek basınç altında kayaçların yapı ve dokularının değişmesi.

Bataklık: Çok derin olmayan sularla örtülü batak bölge.

Batolit: Yer kabuğuna sokulan asit magmanın oluşturduğu kubbe biçimdeki büyük kütleye denir.

Bazalt: Yer yüzünde bulanan ağır ve koyu renkli bir laf kayacıdır.

Bel: Dağların alçalarak geçit verdiği yer.

Beşeri Coğrafya: İnsanların oluşturduğu çevreyi inceleyen coğrafya ilmi ana bilim dalıdır.

Birikinti Konisi: Dağların yüksek kesimlerinden akarsu ve sellerin taşıdığı malzemelerin dağın eteğindeki düzlüklere yığılması ile oluşan konilere denir.

Bitki Örtüsü: Bir bölgedeki bitki topluluklarının oluşturduğu örtüdür.

Biyocoğrafya: Bitki ve hayvanların coğrafi dağılışını inceler.

Biyojenik Çökel: Ölmüş canlı kalıntıları içeren tortulara denir.

Biyom: Aynı iklim koşullarının yaşandığı ve aynı bitki örtüsüne sahip olan geniş coğrafi alanlardır.

Biyomas Enerji:  Doğadaki organik maddelerin ayrışmasıyla ortaya çıkan alkol ve metan gazından oluşan enerjiye denir.

Biyosfer:  Canlılar küresi.

Boddenli Kıyılar: Buzul aşındırması ve taşımsı sonucunda moren yığınları önünde oluşmuş buzul çanaklarının bir kısmı sular altında kalmasıyla oluşan kıyılardır.

Boğaz: İki deniz, iki gölü ve ya akarsuların denizlerle birleştiği iki kara arasındaki dar suyolu geçitlerine denir.

Bora: Yugoslavya içlerinden Adriyatik denizine doğru esen soğuk rüzgarlardır.

Borael Orman: Genellikle Kuzey Amerika ve Avrasya’ da iğne yapraklı ağaçlardan oluşmuş soğuk ortamlarda yetişen ormanlara denir.

Botanik: Bitkilerin hücre yapılarından üretimine kadar her türlü faaliyetlerini içeren bitki bilimi.               

Boylam: Kutupları birbiriyle birleştiren ve başlangıç meridyenine göre derece dakika ve saniye cinsinden ifade edilen cember.

Boyun: Birbirine ters yönde açılmış iki akarsu vadisinin en yüksek, iki zirve arasındaki alanın en alçak yerdir.

Bozkır: İlkbahar yağışları ile yeşeren yaz kuraklığı ile sararan kısa boylu otlardır.

Bölge: Sınırları, idari, ekonomik birliğe iklim ve bitki özellikleri benzerliğine dayanan toprak parçasıdır.

Bölüm: Bölgelerden küçük bölgeleri oluşturan toprak parçasıdır.

Breş: Köşeleri yuvarlakmış ileri çakılların ve ya taşların doğal çimento ile bağlanması sonucu oluşmuş tortul kayaçlardır.

Buharlaşma: Suyu sıvın halden gaz hale geçmesi.

Bulut: Yer kabuğu yüzeyi ile temas durumunda olmayan hava kürede asılı olarak bulanan su damlacıkları ve buz kristali topluluğudur.

Bulutlu: Gökyüzünün, 6 ila 0.9 u bulutlarla örtülü ise bu havaya bulutlu hava denir.

Buzul: Kristalleşmiş buz kütlelerine denir.

Buzul Dağı: Geniş kara parçalarını ve yüksek dağların doruklarında sürekli soğuk hava nedeniyle büyük buz kütlelerinin kopmasıyla oluşan dağlardır.

Buzul Gölleri: Buzul aşındırmasıyla oluşan sirk adı verilen çanaklarda oluşan göllerdir.

Buzultaş: Moren.

Buz yalağı: Sirk.

Buzul Vadi: Buzul aşındırması sonucunda oluşmuş vadilerdir.

Bük: Akarsu kıyılarındaki verimli tarlalara denir.

C

Camsı Yapı: Volkanizma esnasında lavların çok süratlı bir şekilde soğuması nedeniyle kristalleşmeye olanak olmaması sonucunda oluşan mikroskopla bakıldığında akıntı izleri görünen yapı.

Cephe: Farklı karakterlerdeki hava kütlelerinin karşılaştığı alan.

Cepli Kıyı: Dirençsiz kısımlar aşınarak hilal ve cep şeklinde girintileri, dirençli kısımları ise bunlar arasında çıkıntıları burunları oluştururlar. Böyle kıyı tipine cepli kıyı tipi adı verilir.

Cephesel Yağışlar: Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaştığı alanlarda oluşan yağışlardır.

Cezir: Gel-git

Coğrafya: Yeryüzünün doğal ve beşeri görünümünü araştıran inceleyen ve açıklayan bilimdir.

Coğrafi Bölge: Taşıdığı belirli coğrafi özellikleri ile çevresinden ayrılan kendi içinde benzerlik gösteren en geniş coğrafi bilimdir.

Coğrafi Bölüm: Bir coğrafi bölge içinde doğal koşullar, sosyal ve ekonomik özellikleri bakımından farklılık gösteren bölgelerden küçük birimlerdir.

Coğrafi Konum: Yeryüzündeki herhangi bir alanın bulunduğu yere denir.

Coğrafi Yeryüzü:  Taşküre, suküre ve havakürenin oluşturduğu sınırlar içerisinde insanın faaliyet gösterdiği sahadır.

Cosmos: Evren, kâinat.

Cürüf: Kömürlerin ve metalik madenlerinin işlenmesinden sonra arta kalan posaya denir.

Ç

Çağlayan: Bir akarsu yatağında suyun belli bir yükseklikten döküldüğü yer.

Çakıltaşı: Genellikle akarsu çakıllarının doğal çimento adı verdiğimiz madde yardımıyla yapışması sonucu oluşan taştır.

Çakmaktaşı: Kahverengi ve siyah renkli olup kalkerler içerisinde sıkça rastlanan birbirine sürttüğünde kıvılcım çıkaran taşlardır.

Çalı Formasyonu: Ormanların tahrip olduğu alanlarda oluşan küçük ağaçlardan oluşan bitki formasyonudur.

Çalılık: Odunlaşmış, birden çok gövdeli, yapraklı yerine göre dikenli bitkilerin bir araya geldiği yer.

Çavlan: Akarsu yatağındaki aşınmalar sonucunda yumuşak yapılı kayaların aşınarak sert kayaların ortaya çıktığı yerlerde görülür.

Çay: Irmak küçük dereden büyük olan akarsulardır.

Çekirdek: Dünyanın merkezidir.

Çevre: İnsan ve diğer canlıların etkileşim içerisinde bulunduğu alanlardır.

Çevrebilim:  Canlılar ve cansız ortam arasındaki etkileşimi inceleyen bilim dalıdır.

Çernezyom: Orta kuşağın yarı nemli bölgelerinde çayır formasyonu altında oluşmuş topraklardır.

Çentik Vadi: Akarsuların derine aşındırmasıyla oluşan V şekilli tabansız genç vadilerdir.

Çığ: Dağların dik yamaçlarından koparak yuvarlanmaya başlayan ve yuvarlandıkça büyüyen kar yığınlarıdır.

Çisenti: Çok ince damlacıklardan oluşan, şiddeti oldukça az olan yağmurlara denir.

Çiy: akşam ve gece serinliyle çayır, çimen ve açıkta kalan eşyalar üzerinde havadaki nemin su damlacıkları şeklinde düşmesi.

Çizgi Ölçek: Haritalardaki çizgi oranını çizgi grafiği üzerinde gösteren ölçek türüdür.

Çizgisel Hız: Dairesel hareket yapan bir noktanın birim zamandaki yer değiştirme hızıdır.

Çoraklaşma: Ana materyali tuzlu alanlarda buharlaşmanın etkisiyle tuzlar yüzeye çıkarlar. Bu olaya çoraklaşma denir.

Çöl: Yıllık yağış miktarının çok az olduğu günlük sıcaklık farklarının fazla olduğu bitki örtüsünün yok denecek kadar az olduğu kurak bölgelerdir.

Çöl İklimi: Yıllık yağış miktarı oldukça az, günlük sıcaklık farkı fazla olduğu kurak iklimdir.

Çöl Toprağı: Orta enlemlerde ve tropikal çöllerde karbonatların birikmesiyle oluşmuş sert kabuğa sahip topraklardır.

Çölleşme: Doğal olaylarla veya insan etkileriyle bir bölgenin gittikçe kuraklaşması, çoraklaşması ve kıraçlaşması.

Çöküntü Dolini: Yeraltındaki mağlarının tavanlarının çökmesi ile oluşan karstik şekillerdir.

Çöküntü Ovaları: Yerkabuğundaki kırılmalar sonucunda oluşmuş çöküntü hendeklerinin dış etkenler aracılığıyla dolarak düzleşmesi sonucunda oluşan ovalardır.

Çöküntü Depremleri: Yeraltındaki büyük oyukların, mağaraların tavanlarının çökmesi sırasında oluşan yer sarsıntılarıdır.

Çöküntü Hendeği: Yatay yapıdaki tabakaların yan basınçlarla oluşan çukurluk alanları.

Çözülme: Kayaların fiziksel ve kimyasal yollarla ayrışmasına denir.

D

Dağ: Çevresine göre yüksekte kalan inişli çıkışlı yer biçimidir.

Dağ İçi Ovası: Dağ içlerinde eğimin azaldığı bölgelerde akarsuların biriktirdiği malzemelerden oluşan düzlüklerdir.

Dağ Eteği Ovası: Dağ eteğinde eğimin azaldığı yerlerde meydana gelen birikinti konilerinin gittikçe büyümesi ile oluşan ovalardır.

Dalga: Denizlerde oluşan su kütlelerinin yükselip alçalması biçimindeki hareketlerdir.

Dalmaçya Kıyı Tipi: Kıyıya paralel uzanmış dağların çukur kısımlarının sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.

Dam: Hayvancılıkla uğraşan ailelerin geçici olarak kullandığı yerleşim alanlarıdır.

Damlataşı: Yer altı sularının mağlarının tavanlarından sızmasıyla oluşan sarkıt ve dikit sütunlarının ikisini bir arada kullanılır. 

Damtaşı: Kilin başkalaşmasıyla oluşmuş kolayca sökülen çatı örtü gereci olarak kullanılan kayaçtır.

Debi: Akarsuyun belli bir yerinde saniyede gecen su miktarına denir.

Deflasyon: Rüzgarın kurak bölgelerde ince kumlardan oluşan alanları aşındırmasına denir.

Delta Ovası: Akarsularının deniz veya göllere ulaştığı ağız kısmındaki taşıdığı materyalleri birikmesi ile oluşan alüvyal alanlardır.

Deniz: Okyanuslardan küçük, okyanusların kara içlerine doğru sokulduğu kollarıdır.

Denüdasyon: Doğal yollarla oluşan erozyonlardır.

Deprem: Yerkabuğunun derinlerinde doğal yollarla oluşan sarsıntılar ve titreşimlerdir.

Deprem Bölgesi: Depremlerin sık sık oluştuğu ve oluşabileceği alanlara denir.

Dere: Çaydan küçük taşıdığı su miktarı az olan akarsulardır.

Derin Deniz Çukurları: Yer kabuğu üzerinde hareket eden kıtaların birbirlerine çarptıkları yerlerde oluşan çukurlardır.

Derin Deniz Platformu: Kıtalarla çevrilmiş ortalama derinliği altı bin metre olan yeryüzünün en geniş bölümüdür.

Devirli Kaynak: Yağışlı dönemlerde akan, kurak dönemlerde akmayan kaynaklardır.

Dev Kazanı: Şelalenin döküldüğü yerde oluşan derin çukurlardır.

Divan: Kırsal bölgelerde görülen dağınık yerleşim yerleri.

Dilatasyon: Genleşme.

Dikitler: Mağaraların tavanlarından sızan suların mağaranın tabanında oluşturduğu sütunlara denir.

Diskordans: Bir tabakanın başka bir tabaka üzerine uyumsuz olarak yerleştiği yüzeylerdir.

Diverjans: Hava kütlelerinin merkezden çevreye doğru dağılmasına denir.

Diyorit: Açık ve koyu renkli minerallerden oluşan bir iç püskürük taşıdır.

Doğal Bitki Örtüsü:  Bulunduğu iklim şartlarından dolayı kendiliğinden yetişen bitkilerin oluşturduğu örtüye denir.

Dolin: Kalker platolar üzerinde görülen derinlikleri az genişlikleri fazla erime çukurlarıdır.

Dolu: Atmosferde hava sıcaklığı sıfır derecinin altına düştüğü zaman oluşan yağış türüdür.

Dolunay: Ay’ ın dünyadan görülen yüzünün tümüyle aydınlık olmasıdır.

Donma: Suyun sıfır derece ve daha düşük sıcaklık değerlerinde sıvı halden katı hale geçmesine denir.

Doruk: Dağın en yüksek yerine denir.

Dönence: Ekvatorun 23 derece ve 27 dakika kuzey ve güneyinden geçen paralellere denir.

Drenaj: Topraktaki fazla suların aktılmasıdır.

Drumlin: Buzulların birikmesi ile oluşan alçak tepelere denir.

Düden: Karstik alanlarda suların çözmesi ile oluşan kapalı çukurlardır.

Dünya: Canlıların yaşadığı güneş sisteminin tek gezegenidir.

E

Eğim: Herhangi bir iki nokta arasındaki yatay mesafenin yükselti farkına oranına denir. 

Ekinoks: Gece gündüz eşitliğidir.

Ekliptik: Dünyanın güneş etrafında dönerken çizdiği yörüngeye denir.

Ekoloji: İnsan ve diğer canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen bilim alanı.

Ekolojik Süksesyon: Bir bölgedeki bitki örtüsünün tamamen tahrip edilmesi sonrasında zamanla yerine yeni bir bitki örtüsünün oluşması.

Ekosistem: Belli bir alanda bulanan canlılarla cansız çevre arasındaki karşılıklı ilişkilerle meydana gelen ve süreklilik arz eden ekolojik sisteme denir.

Ekocoğrafya: Ekolojiye coğrafi yöntemlerle yaklaşmak.

Eksen: Dünyanın merkezinden gecen ve biri ucundan öbür ucuna uzanan hayali çizgidir.

Eksen Eğikliği: Dünyanın yörünge düzlemi ile ekvator düzlemi arasındaki 23 derece 27 dakikalık, yörünge düzlemi ile eksen arasında 66 derece 33 dakikalık acı oluşur. Buna eksen eğikliği denir.

Ekstrüzif Kayaçlar: Magmanın yüzeyde soğuması ile oluşan kayalardır.

Eksosfer: Atmosferin en üst tabakasıdır.

Ekümen: Yerleşilmiş alanlardır.

Ekvator: Dünyayı iki eş yarım küreye ayırdığı var sayılan en büyük paraleldir.

Ekvatoral İklim: Dönenceler arasında görülen, sıcaklığın yıl boyu yirmi derecenin altına düşmediği, her mevsim yağışlı olan iklimdir.

Endemik Bitki: Belli bir alana özgü olan bitkilere denir.

Enlem: Yeryüzünün herhangi bir noktasından ekvatora paralel olarak geçen daireye denir.

Enine Kıyı: Dağların denize dik olarak uzandığı kıyı tipidir.

Epirojenez: Karaların toptan alçalması veya yükselmesi olayına denir.

Epirojenik Hareket: Bir kütlenin bütün halinde yükselmesine yol açan yer hareketleridir.

Erg: Çöllerde kumullarla örtülü geniş kum örtülerine denir.

Erozyon: Toprak örtüsünün akarsuların, rüzgarların ve buzulların etkisiyle açındırılmasına denir.

Erime Dolini:  Kalker yüzeyler üzerinde, yağış sularının eritmesiyle oluşan karstik şekildir

Erüpsiyon: Volkanik patlama.

Etezyen: Yazın balkanlardan sahra çölü üzerine doğru esen rüzgarlardır.

Eş Aralık: İzohips aralığıdır.

F

Façetalı Çakıllar: Kurak bölgelerde görülen ve belirgin kenarlarla birbirinden ayrılmış birkaç yüzeye sahip çakıllara denir.

Fakolit:  Kıvrımlı bir bölgede lafların bu tabakalar arasına girerek orada katılaşıp kalmasına denir.

Falez: Deniz kıyılarında dalgaların aşındırmasıyla oluşan dikliklere denir.

Fauna: Bir bölgede yaşayan hayvan topluluğuna denir.

Fay: Kırık kayaç kütleleri veya katmanların bir kırılma sonucu yerinden kaymasıdır.

Fay Atımı: Fay çizgisi boyunca hareket etmiş kütlelerin birbirlerine göre kayma miktarlarına denir.

Fay Hattı: Yer kabuğunun çeşitli bölümlerinin kırılması veya yarılması ile oluşan kırık yerlere denir.

Fay Açısı: Dikey düzlem ile fay düzleminin yaptığı açıya denir.

Fay Aynası: Dikey faylanmada fay çizgisi boyunca düşen veya yükselen blok arasındaki parlak yüzeye denir.

Fırlama: Yanardağlardan çıkan her türlü malzemeye denir.

Fırtına: Esiş hızı oldukça yüksek olan ve tahribata yol açan rüzgarlara denir.

Filat: Kil taşının yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğramasıyla ortaya çıkar.

Fitoplankton:  Sularda pasif olarak yer değiştiren organizmalar.

Fitocoğrafya: Bitki coğrafyası.

Fiyort: Buzul vadilerinin denizi işgal etmesi sonucu oluşmuş koy ve körfezlere denir.

Fiziki Coğrafya: Fiziki çevre bileşenleri ve olaylarını inceleyen coğrafya ilmi ana bilim dalı.

Filiş: İçerisinde farklı türde volkanik kayaçlar bulunan bir jeosenklinal tortul topluluğudur.

Flora: Bir bölgedeki bitkilerinin tümünün cins, familya ve türlere göre sınıflandırılmasına denir.

Fosil: Ölmüş hayvan ve bitki kalıntılarının yer kabuğu ve kaçlar içerisinde taşlaşması.

Fön Olayı: dağlardan sarkan hava kütlesinin çevresiyle sıcaklık alışverişi olmaksızın sıkışması ile havanın ısınması olayına denir.

Fön Rüzgarı: Yüksek dağlardan alçak sahalara doğru esen sıcak ve kurak rüzgarlara denir.

Fümeral: Yanardağdan gaz, su buharı ve dumanın çıkması safhasına denir.

G

Galaksi: Uzaydaki milyonlarca yıldız, gaz ve toz bulutlarının kümeleşmesine verilen genel addır.

Galeri Ormanları: Savan bölgelerinde küçük akarsu boylarında görülen sürekli yeşil kalabilen nemli ormanlardır.

Garig: Akdeniz bölgesinde makilerin tahrip edilmesi sonucu oluşan bitki türüdür.

Gayzer: Volkanik bölgelerde sıcak suların belli aralıklarla yerin derinliklerinden fışkırarak çıktığı kaynaklar.

Gel Akıntısı: Gel-git

Geleğen: Göle karışan akarsulardır.

Gel-git Genliği: Gel sırasındaki suların kabarması ve git sırasındaki alçalması arasındaki su düzeyi farkına denir.

Gel-git: Deniz ve su kütlelerinin kabarması ve geri çekilmesine denir.

Genlik: Suların kabarık ve çekik devrelerindeki su düzeyi farkına denir.

Geodezi: Yeryüzünün büyüklüğü ve biçimiyle ilgilenen haritaların dayandığı temelleri sağlayan bilim dalı.

Geoid: Dünyanın kendine has şekline denir.

Gezegen: Güneşin etrafında dolanan gök cisimlerine denir.

Gideğen: Gölün fazla suyunun dışarıya boşattığı akarsulardır.

Gnays: Granitin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğramış şeklidir.

Gök: İçersinde gök cisimlerinin hareket ettiği sonsuz boşluktur.

Gök Ada: Uzayın algılanabilen bölgesine verilen isimdir.

Gök Atlası: Gök adası içerisindeki yıldızların yerlerini göstermeye çalışan haritalar takımlarından oluşan atlastır.

Gök Ekseni: Dünya kutuplar yarıçapının sonsuza doğru uzatılması ile oluşan eksene denir.

Gök Ekvatoru: Yer ekvatoru yarıçapının sonsuza doğru uzatılmasıyla oluşan eksene denir.

Göktaşı: Uzaydan Dünya’ ya düşen taşlara denir.

Göl bilimi: Göllere inceleyen bilim dalıdır.

Göl: Karalar üzerinde oluşmuş her tarafından kapalı çukurlara doldurulmuş su kütlelerine denir.

Gölet: Yapay küçük tatlı su göllerine denir.

Graben: Yer kabuğunun kırıklarla çökmesi ile oluşan çöküntü sahasına denir.

Granit: İç püskürük kayacıdır.

Grafik Ölçek: Çizgi ölçek.

Güneş tutulması: Ay’ ın Dünya ile Güneş arasına girmesiyle Güneş’ in Dünya’ dan görülmemesine denir.

Güneş Enerjisi: Güneş ışınlarından faydalanılarak elde edilen enerji.

Gündönümü: Güneş ışınlarının Kuzey ve Güney yarım kürelerde yeryüzüne en dik ve en eğik geldiği dönemlere denir.

Gün-tün Eşitliği: Yıl içerisinde gece ile gündüz sürelerinin eşit olduğu duruma denir.

H

Habitat: İnsanlar dışındaki canlıların yaşadığı doğal alanlardır.

Haliç: Plato kenarlarının akarsu ağızlarıyla deniz baskısına uğraması sonucu oluşan dallı budaklı koylara denir.

Halomorfik Topraklar: Delta ovalarının deniz suyuna temas etmesiyle oluşan verimsiz topraklardır.

Hammada: Kaya çölü.

Hamsin: Mısır’dan Akdeniz’in doğusuna doğru esen sıcak kuru rüzgârlardır.

Harita: Yeryüzünün bütününün veya bir bölümünün belli ölçekler çerçevesinde küçülterek kuşbakışı olarak bir düzleme aktarılmasına denir.

Harita Anahtarı: Haritalarda kullanılan özel işaretlerin ne anlama geldiğini gösteren bölümdür.

Harita Ölçeği: Harita üzerinde gösterilen iki nokta arasındaki uzunluğun, yeryüzünde aynı iki nokta arasındaki uzunluğa oranıdır.

Hara: Hayvan soylarının iyileştirilmesi, hayvan üretilmesi için kurulan bir tür çiftlik.

Hasat: Tarım ürünlerinin zamanı gelince toplanması veya biçilmesine denir.

Havza: Bir akarsuyun bütün kolları ile birlikte beslendiği alana denir.

Hazan: Sonbahar, güz.

Heyelan: Özellikle eğimli yamaçlar üzerinde gevşek yapılı killi tabaka üzerinde bulunan kütlenin tamamıyla kaymasına denir.

Heyelan Set Gölü: Akarsu vadilerinin önünün toprak kayması sonucunda kapanmasıyla oluşan göllerdir.

Hektar: 10000 m ye eşit arazi ölçü birimine denir.

Hidrograf: Bir akarsuyun belli bir kesiminde suyun yıl içerisinde veya belirli zamanlardaki akım durumunu gösteren grafiktir.

Hidrografi: Sular bilgisi.

Hidrografya: Okyanus, deniz ve göllerin oluşum, özellik, dağılış ve etkilerini inceler.

Hidrografya Haritaları: Bil bölgenin su potansiyeli hakkında bilgi veren haritalardır.

Hidrosfer: Su küre.

Hidrografik Havza: 

Hidroliz: Bir tuzun su ile reaksiyona girerek kendisini oluşturan asit ve baza ayrılması.

Hidromorfik Topraklar: Taban su seviyesinin yüksek olduğu veya bataklık alanlarda görülen verimsiz topraklardır.

Hidroelektirik : Barajlardan su gücüne dayalı elde edilen enerjidir.

Highland: Dağlık arazi.

Higrofil: Suyu seven bitki.

Hinterland: Ard bölge.

Hiposantr: Depremin merkezi.

Hipsografik Eğri: Yeryüzünün yükseklik ve derinlik basamaklarını gösteren eğridir.

Horizon: Fiziksel ve kimyasal yönden değişik olan toprak katları.

Horst: Grabenin tersi. Her iki tarafındaki faylar boyunca yükselmiş kısım.

Hörgüç Kaya: Farklı aşınımlar sonucu oluşan deve hörgücünü anımsatan kayalara denir.

Humus: Topraktaki koyu kahverengi ve siyah renkteki organik maddeye denir.

I

Ignimbirit: Yanardağ püskürmesi sonucu çıkan kül bulutlarının yığılmasıyla oluşmuş yüksek oranda silis içeren kayaçlardır.

Irmak: Büyük çaptaki akarsulara denir.

Irmak Adası: Akarsuların eğiminin azaldığı özellikle menderesler çizdiği bölgelerde taşıdığı malzemeleri akarsuyun ortalarında birikmesiyle oluşan adadır.

Işık Yuvarı: Işık küre

Işıma: Yeryüzünün güneşten aldığı enerjiyi atmosfere verme sürecine denir.

İ

İç Deniz: Okyanuslara boğazlar aracı ile bağlanan karaların içlerine doğru sokulmuş denizlere denir.

İç Püskürme: İnstrüzyon.

İçbuzul: Antarktika kara parçası ve Grönland buzul örtüleri gibi geniş sahaları boydan boya örten buzullara denir.

İçbükey: İçe doğru bükülmüş yamaç.

İçe Akışlı Bölge: Kapalı havza. Suyunu dışarıya aktaramayan havza.

İğne Yapraklı Orman: Ladin, köknar, karaçam, kızılçam gibi iğne yapaklı ağaçlardan oluşan ormanlara denir.

İklim: Geniş bir bölge içinde ve uzun yıllar boyunca değişmeyen hava koşullarına denir.

İltiva: Kıvrılma.

İmbat: Yazın gündüz denizden karaya doğru esen mevsim rüzgârlarıdır.

İndirgenmiş Sıcaklık: Bir yerin yükseltisinin 0 metre kabul edilerek hesaplanan sıcaklığına indirgenmiş sıcaklık denir.

İhlandsis: Kutup bölgelerinde bulunan çok kalın ve geniş buzul örtüleridir.

İnsolasyon: Güneşlenme.

İnselberg: Kurak ve yarı kurak bölgelerde ince bir enkaz örtüsüyle kaplı bulunan aşınım düzlükleri dik yamaçlı tek tepelerdir.

İnterglasyal Dönem: Buzullar arsı dönem.

İnterserpsiyon: Yağış sularının özellikle bitkilerin yapraklarında ve gövdelerinde tutulmasına denir.

İsoamplitüd: Yıl içerisindeki en yüksek ve en düşük sıcaklık ortalamaları arasındaki değer farkıdır.

İyonosfer: Hava moleküllerinin oldukça fazla biçimde iyonlaşmış olarak bulunduğu elektrik iletkenliğine sahip atmosferin yüksek tabakalarıdır.

İzobar: Eş basınç eğrisi.

İzobat: Eş derinlik eğrisi.

İzohips: Eş yükselti eğrisi.

İzonef: Eş bulutluluk eğrisi.

İzoseist: Depremler için, eş sarsılma eğrisi.

İzoterm: Eş sıcaklık eğrisi.

İzohalin: Eş tuzluluk eğrisi.

İzostasi: Kabuk tabakasının yoğunluğu ve kalınlığına göre mantoya batması sonucunda manto yüzeyinde oluşan dengeye denir.

İzoterm Haritaları: Sıcaklık dağılışını belirlemek amacıyla çizilen haritalardır.

İzoyet: Aynı miktar yağış alan yerleri birleştiren eğridir.

J

Jama: Karstik bölgelerde yüzeye açılan ve alttaki bir mağara ile bağlantısı olan huni şekilli, dar ve derin çukurlardır.

Jeoantiklinal: Derin deniz çanaklarında biriken tortulların sıkışmasıyla denizin üstüne çıkan kısımdır.

Jeodezi: Yeryüzü alan hesapları, yerin şekil ve boyutları ve değişik yerlerde yerçekimi hesaplanması yapan mühendislik bilim alanıdır.

Jeofizik: Yer fiziği ile uğraşan bilim dalıdır.

Jeoizoterm: Dünyanın kendi jeotermisinin derinliklere doğru artması.

Jeoloji: Yer bilimi.

Jeomorfoloji: Yeryüzünün oluşum, özellik, dağılış ve etkilerini inceleyen bilimdir.

Jeomorfolojik: Jeomorfoloji ile ilgili olan anlamına gelmektedir.

Jeomorfoloji Haritaları: İç ve dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan yer şekilleri hakkında bilgi veren haritalardır.

Jeopolitik: Coğrafi konumun uluslar arası etkilerini inceleyen ve bundan sonuçlar çıkartan bilim dalıdır.

Jeosenklinal: Yeryüzündeki derin ve geniş okyanus ve deniz çanaklarına denir.

Jeoterm Basamağı: Yeryüzünden yerin derinliklerine inildikçe her 33 m de sıcaklığın 1 derece artar. Buna da Jeoterm basamağı denir.

Jeoterm Derecesi: Yeryuvarı içinde sıcaklığın 1 derece artması için gerekli olan ortalama derinlik 33 m kabul edilir, buna da jeoterm derecesi denir.

Jeotermal: Yerin derinliklerindeki kendi sıcaklığına denir. Sıcak su buharı.

Jeostratejik: Barış ve savaş dönemlerinde mücadelelerde coğrafi unsurların etkilerini ve ilişkilerini inceleyerek stratejik hedefleri belirleyen bilim dalıdır.

Jips: Beyaz renkli tırnakla çizilebilen kimyasal tortul kayaçtır.

Jüvenil Su: Magmadan çıkan su buharının yoğunlaşmasıyla oluşmuş su’dur.

K

Kafesli Drenaj: Eğimli alanlarda kafes biçiminde yapılan drenaj sistemidir.

Kaldera Adası: Kaldera halkasının su üzerine yükselmiş volkanik bir adasıdır.

Kaldera: Çapı 1 km’ den fazla olabilen genellikle volkanik koniler üzerinde yer alan büyük çukurlardır.

Kalanklı Kıyı: Bunlar kalkerlerden meydana gelen sahalarda görülen ve dik kenarlı, derin koy ve küçük körfezlerin yer aldığı kıyılardır.

Kaledoniyen Dağları: Silüriyen başlarından Devoniyen başlarına kadar yükselmesi devam etmiş dağlar.

Kalker: Deniz ve okyanus havzalarında erimiş halde bulunan kirecin çökelmesiyle oluşan kayaçlardır.

Kalsifikasyon: Kireçtaşı durumuna gelme.

Kalsimorfik Toprak: Kireçtaşı marn gibi kireçli ana kayanın etkisine bağlı olarak oluşmuş topraklardır.

Kambriyen: Birinci jeolojik zaman öncesi kayaçlardır.

Kanyon Vadi: Çoğunlukla akarsular tarafından yatay tabakalı arazilerde açılmış U şeklindeki vadilerdir.

Kapalı Havza: Sularını denize ulaştıramayan havzalardır.

Kar: Bulutlardan billurlar biçiminde düşen bir yağış çeşididir.

Kara: Yeryüzünün denizlerle örtülü olmayan bölümüdür.

Karasallık: Karaların etkisiyle ortaya çıkan iklim özelliklerini belirten terimdir.

Karatoprak: Çernozyom. Humus ve mineral bakımından oldukça zengin olan toprak türüdür.

Karayel: Türkiye’ye kuzeybatı’dan esen, kışın kar yağışlarına yazın sağanak yağışlara sebep olan rüzgarlardır.

Karasal İklim: Deniz etkisinden uzak iç kesimlerde görülen gece ve gündüz arasında sıcaklık farklarının fazla olduğu ikimdir.

Karstik Bölge: Kireçtaşı ve alçıtaşı gibi kayaçlar bulunan ve bu sebeple karstik şekillere yer veren bölgelerdir.

Karstik Göller: Eriyebilen kayaçların bulunduğu yerlerde tabanlarda oluşan göllerdir.

Karstik Süreç: Karstik bölgelerde suların eritme ve biriktirmesi gibi kimyasal süreçlere verilen addır.

Karstik Yöre: Karstik topografya şekillerinin görüldüğü yöredir.

Karstik Kaynak: Kalkerli arazilerde yeryüzüne çıkan kaynaklara denir.

Kara Sular: Bir devletin kıyıları boyunca hakimiyeti altında bulunan belirli genişlikteki alana kara suları denir.

Karbonasyon:  Herhangi bir maddenin karbondioksit ile doyurulması.

Kav: Ağaçların gövdesinde yetişen çabuk tutuşan mantarımsı maddeye denir.

Kayaç: Yer kabuğunun birkaç mineralinden oluşmuş yer kabuğunun temel elemanıdır.

Kaynak: Yer altı sularının doğal olarak yüzeye çıktığı yer.

Kaynak Suyu: Kaynaktan çıkan yer altı suyu.

Kemosfer: Gazların iyonlaşmaya başladığı yerdir.

Kenar Deniz: Okyanus kıyılarında, okyanuslardan adalarla ayrılan denizlere denir.

Kesir Ölçek: Haritalardaki küçültme oranının basit ölçeklerle ifade edilmesine denir.

Keşişleme: Suriye çölünden Güneydoğu Anadolu bölgesine doğru esen sıcak ve kuru rüzgarlardır.

Kırağı: Havnın yeryüzüne teması ile su buharının yoğunlaşmasıyla oluşan buz kristalleridir. Sıcaklığın sıfır derecenin altına düştüğü zamanlarda oluşur.

Kırç: Kırağının oluşumundan daha soğuk havalarda meydana gelen kırağıdan daha kalın buz kristalleridir.

Kırgıbayır: Yarı kurak iklim bölgelerinde killi tabakaların yüzeylerinin, eğimin fazla olması nedeniyle yüzey sularının aşındırması ile birbirini takip eden keskin sırtlar şeklinde oluşan coğrafik şekillere denir.

Kırmızı Toprak: Demir bakımından zengin humus bakımından fakir olan topraklardır. Akdeniz ikliminin görüldüğü alanlarda yaygındır.

Kıta: Denizlerin ortasında kalan büyük ana kara kütlelerine denir.

Kıta Platformu: Derin deniz platformundan sonra dağlar ile kıyı ovaları arasında kalan geniş alanlara verilen isimdir.

Kıta Sahanlığı: Deniz seviyesinin altında, kıyıdan 200 metre derinliğe kadar olan bölüme denir.

Kıta Yamacı: Deniz kıyısı ile derin deniz platformunu birbirine bağlayan kısımdır.

Kıvrılma: Tortul ve diğer kayaların yer kabuğunda meydana gelen sıkışmalar sonucunda asli durumunun bozularak kıvrımlar oluşturmasıdır.

Kıvrım: Dağ oluşumu hareketleri ile kayaçların sıkışması ile farklı yönlere eğilip bükülmeleridir.

Kıyı Bölgesi: Kıyı yakınlarında, derinliğin fazla olmadığı, sıcaklığın dalga ve gel-git etkisiyle değiştiği kıyı kuşağına denir.

Kıyı Oku: Dalgaların taşıdığı malzemelerin deniz kıyısında oluşturduğu yer şeklidir.

Kıyı Ortamı: Gel-git etkisi ve dalgaların altında kalan kıyı kuşağına denir.

Kıyı Set Gölü: Deniz akıntılarının oluşturduğu kıyı kordonlarının koyların önünü kapatması ile oluşan göllerdir.

Kiltaşı: Çok küçük çaptaki kil tanelerinin yapışmasıyla oluşan tortul kayaçtır.

Klimatoloji: Atmosfer olaylarını ve iklim tiplerinin oluşumunu , özellik ve dağılımını inceleyen bilimdir.

Kom: Ekonomik faaliyetlerinin genellikle hayvancılığa bağlı olduğu geçici yerleşim yerleridir.

Kol Akarsu: Ana akarsuya çevresinden katılan akarsulara denir.

Kolüvyal Toprak: Dağ eteklerinde kum ve çakılların birikmesi sonucu oluşan toprak türüdür.

Konveksiyonel Yağış: Isınan havanın yükselerek soğuması sonucu ortaya çıkan yağışlardır.

Konsekant Akarsular: Yeryüzünün eğim durumuna uyarak akan akarsulardır.

Konsekant Vadi: Konsekant akarsuların açtıkları vadilere, yani devamlı inişi olan vadilere denir.

Konverjans Hareketi: Hava kütlelerinin çevreden merkeze doğru yöneldiği hareketlerdir.

Konverjans Bölgeleri: Konverjans hareketlerin görüldüğü alanlardır.

Korrazyon: Akarsu ve rüzgarlarla katı parçalı maddelerin darbesiyle oluşan aşınımlardır.

Kozmik Tozlar: Evrendeki tozlardır.

Kör Vadi: Bir akarsuyun düdenlerde kaybolarak akışını  yer altından devam ettirir. Akarsuların yeryüzünde süreklilik göstermeyen bu vadilerine denir.

Körfez: Denizlerin kara içlerine doğru sokulmuş, sahilleri kara içlerinde kalan oldukça büyük deniz girintisidir.

Krater: Volkan konisinin en tepesinde kalan çevresi dik yamaçlarla çevrilmiş çukur.

Krater Gölü: Krater çanaklarının su ile dolmasıyla oluşan göller.

Kratojen: Yerkabuğunun hareketsiz üniteleridir.

Krivetz: Romanya’nın iç kesimlerinden Karadeniz kıyılarına doğru esen soğuk rüzgarlardır.

Kroki: Herhangi bir yerin kuşbakışı görünümünün ölçeksiz olarak düzleme aktarılmasıdır.

Kuars: Az çok saf halde bulunan kristalleşmiş silisyum dioksit çeşitlerine verilen addır.

Kuarsit: Başkalaşmış kuars tanelerinden oluşmuş kayaçtır.

Kumsal: Deniz kıyılarında dalga ve akıntıların taşıdıkları maddelerin birikmesiyle oluşan alanlara denir.

Kumtaşı: Kum tanelerinin doğal yollarla yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul kayaçtır.

Kumul: Rüzgarın taşıdığı kumların hızının azaldığı yerde veya karşısına bir engel çıktığında kumların birikmesiyle oluşan kum tepecikleridir.

Kuraklık: Belirli zamanlarda meydana gelen ve canlıların yaşamlarını tehlikeye düşürecek kadar azalmış su kıtlığıdır.

Kuraklık Sınırı: Bir bölgede sıcaklık ve nem o bölgedeki tarım ürünlerinin sulamaya duyduğu ihtiyacı etkiler. Yaz sıcaklığının fazla olduğu bölgelerde sulamaya duyulan ihtiyaç fazladır. Buna da kuraklık sınırı denir.

Kurak Bölge: Yılda 250 mm’den daha az yağış alan ve buharlaşmanın fazla olduğu, bitki örtüsünün cılız olduğu bölgelerdir.

Kutup Noktaları: Yer ekseninin kuzey yarımküredeki ucuna kuzey kutup noktası, güneydeki ucuna güney kutup noktası denir.

Kutup Daireleri: Güneş ışınlarının Yengeç ve Oğlak dönencesine dik geldiği zamanlarda güneş ışınlarının teğet geçtiği yerlerdir.

Kutup Rüzgarı: Kutuplardaki termik Y.B alanlarından 60 enlemlerindeki dinamik A.B alanlarına doğru esen rüzgarlardır.

Kuyruklu Yıldız: Galakside donmuş gazlar ve suyun aniden birleşmesi sonucu oluşan bir cisimdir.

Kül Yağmuru: Volkanik patlama sonrası püskürme bulutlarından meydana gelen kül çökelmesine denir

Kümülüs Bulutları: Sütun ve pamuk yığınlarını andıran bulutlardır. Genellikle sıcak dönemlerde görülür.

Kütle Hareketleri: Torak akması, heyelan gibi toprak üzerindeki akma-kayma olaylarının hepsine denir.

L

Ladin: Kuzey yarımkürede soğuk bölgelerde yetişen ve sürekli yeşil kalabilen ağaçlardır.

Lagün: Denizle toprak altından veya dar bir boğaz ile bağlanan suyu acı veya tuzlu göllerdir.

Lahar: Yanardağdan akan çamurlu akıntıya lahar denir.

Lakolit: Asit magmanın kabuk tabakasına sokulması ile oluşan kubbe biçimindeki intrüzif kütledir.

Lapya: Kalkerli arazilerde yamaçlarda yağmur ve kar sularının yüzeyi eriterek açtıkları küçük çukurlardır.

Laterit: Tropikal ve subtropikal bölgelerde yüksek sıcaklık ve bol yağış altında oluşmuş humus bakımından fakir demir bakımından zengin kırmızı renkli topraklardır.

Lav: Volkanik patlamalar sonrası yeryüzüne çıkan magmaya lav denir.

Lav Platosu: Üzeri lavlar ile örtülmüş düz arazilerdir.

Lav Set Gölü: Volkanizma sırasında akan lavların vadi önlerini kapatarak oluşan göllerdir.

Lavrasya: Günümüzdeki kuzey yarımküre kıtalarını oluşturduğu varsayılan kara parçasıdır.

Lejand: Haritalardaki özel işaretleri açıklayan bölümdür.

Levha Tektoniği: Levha modellerine göre yer hareketlerinin açıklanması.

Lığ: Akarsuların yatakları boyunca taşıdıkları deniz veya delta kıyılarında çökelttikleri kil, çakıl, kum gibi tortul maddeler.

Liman: Gemilerin yük ve yolcu alıp indirdiği korunaklı kıyı.

Limanlı Kıyı: Geniş tabanlı vadilerin veya koy-körfezleri sular altında kalmasıyla oluşan kıyılardır.

Limnoloji: Göl bilimi.

Limnigraf: Su seviyesini ölçen alettir.

Litosfer: Taş küre.

Litoloji: Taşların fiziksel ve kimyasal yapılarını inceleyen bilim dalıdır.

Lös: Rüzgarlar tarafından taşınıp biriktirilen topraklardır.

Lumaşel: Kavkılı kayaç.

Lüle Taşı: Beyaz renkli kolay işlenebilen doğal magnezyum silikat.

M

Maar: Volkanizma sırasında şiddetli gaz basınçlarına bağlı olarak yeryüzünde meydana gelmiş patlama çukurlarıdır.

Maden Suyu: Mineral bakımından zengin şifa verici özellikleri bulunan kaynak suyudur.

Maden Cevheri: İçinde belli miktarda maden bulunan kaya.

Maden Rezervi: Madenlerin işlenmemiş halidir.

Maden Yatağı: Maden filizlerinin bulunduğu yerdir.

Magma: Yerkabuğu içerisinde veya daha derinlerde bulunan sıvı veya hamur kıvamında bulunan kırıklar boyunca yeryüzüne püskürebilen maddedir.

Magmatik Kayaç: Kökeni magma olan magmanın soğumasıyla oluşan kayaçlardır.

Magmatik: Magmadan oluşmuş, magma kökenli olan.

Mağara: Su ile kolay çözünebilen kayaçların yeraltında yeraltı sularının etkisiyle çözünmesi sonucu oluşan boşluklardır.

Maki: Akdeniz ikliminin tipik bitki örtüsüdür. Her mevsim yeşil kalan çalılardan oluşur.

Makroklima: Çok geniş alanlarda görülen büyük iklim tipidir.

Maksimum Nem: Belirli bir sıcaklık ve basınç altında havanın taşıyabileceği en fazla nem miktarıdır.

Manto: Dünyanın litosfer ile çekirdek arasındaki katmanıdır.

Manganez: Alaşımlar halinde kullanılan daha çok demire benzeyen bir metal.

Mantarkaya: Kurak ve yarı kurak bölgelerde kayaların özellikle alt kısımlarının rüzgar tarafından aşındırılması sonucu ortaya çıkan şekle mantarkaya denir.

Masif: Eski jeolojik zamanlarda oluşmuş deprem riskinin en az olduğu kütlelerdir.

Memba: Kaynak.

Memba Suyu: Kaynak suyu.

Menderes: Akarsuların eğiminin azaldığı bölgelerde oluşturduğu büklümlerdir.

Mermer: İçerisinde %50 den fazla kalsiyumkarbonat bulunan başkalaşmış sert yapılı kalker.

Mercan: Mercan iskeletlerinden oluşmuş organik bir taştır.

Mercan Kıyıları: Mercan kalıntılarının kıyıya tortullar oluşturarak kıyıyı şekillendirmesiyle oluşan kıyı tipidir.

Mesa: Yatay tabakalı alanlardaki yüksek ve geniş düzlüklerdir.

Metalurji: Saf madeni kullanabilir hale getirmek için teknikler geliştiren bilim dalıdır.

Metalojeni: Maden yatakları ilmi.

Meteor: Gök cisimlerinin yeryüzüne düşen parçalarına meteor denir.

Metamorfik: Başkalaşıma uğramış olan.

Metamorfik Sular: Yer kabuğunun derinliklerinde diyajenez veya metamorfizma sonucu oluşan sulardır.

Mezra: Yaz aylarında tarım ve hayvancılık yapılan alanlarda kurulan geçici yerleşimlerdir.

Mineroloji: Mineral bilimi.

Mikroklima: Dar bir alanda görülen iklim tipidir.

Mistral: Fransa’nın iç kesimlerinden Akdeniz kıyılarına doğru kışın esen soğuk rüzgarlardır.

Moren: Buzul vadilerinden ve yamaçlarından koparak yığılan, genellikle kare biçimindeki buz kütleleridir.

Moren Set Gölü: Buzullar tarafından taşınan materyallerin buzulların eridikleri yerlerde birikmesiyle oluşan setlerin arkasında oluşan göllerdir.

Mostra: Bir formasyonun veya tabakanın topografya yüzeyi tarafından ortaya çıkan bölümüdür.

Muson İklimi: Muson rüzgarlarının etkisiyle oluşmuş yazları yağışlı kışları kurak olan iklimdir.

Muson Rüzgarı: Kıtaların bazı yerlerinden yazın denizden kışın karadan esen devirli rüzgarlardır.

Muson Yağmur Ormanları: Kışın yapraklarını döken geniş yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır.

Mutlak Nem: 1m3 havanın içindeki su buharının gram olarak ağırlığına denir.

N

Nadas: Sürüldükten sonra tarlanın bir veya birkaç yıl dinlendirilmesidir.

Nahiye: Bölgeden daha geniş ve sürekli alanlar için kullanılan eski bir terim.

Nap: Örtü.

Nebatat: Bitki bilimi.

Nebka: Büyük sahra çölünde engellere takılarak yığılmış kum tepecikleridir.

Negatif Östatik Hareketler: Deniz seviyesinin alçalması.

Nehir: Akarsuların büyükleridir.

Nek: Volkan bacasının ağzını tıkayan lavın, volkan konisinin aşınması ile sütun biçiminde ortaya çıkması.

Nem: Atmosferde bulunan gaz biçimindeki su. Su buharı.

Nemlilik: Havanın belli bir sıcaklıkta taşıdığı nem miktarı.

Nemcil Ağaçlar: Nemli bölgelerde veya uzun kökleri sayesinde az çok nem olan bölgelerde yetişen ağaçlardır.

Nemcil Bitkiler: Sürekli ıslak toprakta nemli havada yetişen, bu duruma alışmış bitkilerdir.

Nemli Bölge Toprakları: Yağışın çok olduğu bölgelerde oluştuğu için tuz ve kireç gibi minerallerin toprağın alt tabakalarında kaldığı topraklardır.

Nemli İklim: Yağışın buharlaşmadan daha fazla olduğu iklimledir.

O

Oba: Göçebe hayvancılık yapan kişilerin oluşturduğu geçici çadırlardan oluşan yerleşimlerdir.

Obruk: Kireç taşlarının çözülmesi ile meydana gelmiş derin çukurluklardır.

Obsidiyen: Lavın hızla soğuması ile oluşan genellikle siyah ve kahverengi renkteki kayaçlar.

Oğlak Dönencesi: Güney yarımkürenin 23 derece 27 dakika enleminde 21 Aralık tarihinde güneş ışınlarının öğle vakti dik vurduğu çember.

Ojit: Yanardağ kütlelerinde bulunan ve bazaltların temelini oluşturan mineral maddedir.

Oksidasyon: Kayaların bileşimindeki mineralin oksijen ile birleşmesi sonrası meydana gelen kimyasal değişikliklerdir.

Okyanus: Kıtaları birbirinden ayıran geniş su kütleleridir.

Okyanusal İklim: Genellikle 30 derece-60 derece enlemleri arasında karaların batı kıyılarında görülen, yazların fazla sıcak, kışlarında çok soğuk geçmediği iklim tipidir.

Oltu Taşı: Erzurum’un Oltu ilçesinde çıkarılan genellikle siyah, koyu kahverengi ve sarı renklerde bulunan bir tür linyit.

Orman: Ağaçlarla örtülü geniş alanlara verilen isimdir.

Orman Sınırı: Orman örtülerinin kutuplara doğru ve yükseltiye göre yayılabildiği en son sınırlardır.

Orojenez: Jeosenklinallerde biriken tortul tabakaların kıvrılma ve kırılmalar sonucunda yükselmesi olayına Orojenez denir.

Orojenik: Yer kürede meydana gelen yatay ve dikey hareketler sonucunda dağ oluşumuna denir.

Orografik Yağışlar: Nemli hava kütlelerinin bir dağ yamacına çarparak yükselmesi sonucunda oluşan yağışlardır.

Oseanografya: Okyanus ve onlarla ilgili ekosistemleri inceleyen bilimdir.

Otlak: Hayvanların otlatıldığı alanlardır.

Ova: Engebeliğin çok az olduğu düze yakın vadilerle ayrılmış yüzey şeklidir.

Ö

Ökümen: Karaların yerleşmiş ve yerleşebilir olan yerleridir.

Ölçek: Harita üzerindeki bir uzunluğun yeryüzündeki gerçek uzunluğa oranıdır.

Ön Bölge: Dağ oluşum hareketlerinin yönelmiş olduğu alçak bölgeler.

Önbuzultaşı: Buzul hareketlerinin duraklama devrelerinde birikmiş yüzey morenleridir.

Önçukur: Bir jeosenklinalin ön bölge cephesindeki kenar çukurlardır.

Östatik Hareketler: Karalar üzerinde meydana gelen buzullaşma ve buzul erimesine bağlı olrak deniz seviyesinde meydana gelen yükselme ve alçalmalardır.

Örtü Buzulu: Kilometrelerce alana yayılan çok geniş yer kaplayan buzul türüdür.

Ötrafikasyon: Fazla miktarda organik veya mineral içeren göl ve bataklıklarda bitkilerin aşırı şekilde büyümesi olayıdır.

Özel Konum: Dünya üzerinde herhangi bir yerin denizlere, çevresine, komşularına göre konumudur.

P

Paleontoloji: Fosilbilim.

Paleocoğrafya: Kra ve denizlerin, dağ sıralarının ve vadilerin her dönemdeki dağılışlarını inceleyen bilim dalıdır.

Paralel: Koşut.

Pedoloji: Toprak bilimi.

Pele Tipi Volkanizma: Şiddetli patlama ve çok kızgın bulutlar teşkil eden piroklastik madde-gaz çıkışlarıyla kendini gösteren volkan tipidir.

Peneplen: Dış güçlerin aşındırması sonucu meydana deniz seviyesine yakın hafif dalgalı arazi biçimidir.

Peribacası: Volkan tüflerinin yaygın olarak bulunduğu vadi ve plato yamaçlarında sel sularının aşındırması sonucu oluşmuş yeryüzü şekilleridir.

Periglasyal: Buzullarla örtülü olan bir alanın yakın çevresi.

Permafrost: Devamlı donmuş zemin.

Piedmont Tipi Buzul: Bir dağ yamacında yer alan vadi buzullarının, o dağın eteklerinde birbirleri ile birleşmesi sonucu oluşmuş buzullardır.

Plankton: Deniz akıntıları ile sağa sola sürüklenen, suda yaşayan bütün bitki ve hayvanlara verilen addır.

Plato: Akarsu vadisi ile derin bir şekilde yarılmış düz ve geniş düzlüklerdir.

Plato Buzulları: Yayla buzulu.

Plaj: Denizlerin ve göllerin kıyısındaki kumluk yerler, güneşlenme alanlarıdır.

Pleistosen: Dördüncü çağın birinci dönemi.

Plütonik Kayaçlar: Derinlerde oluşmuş magmatik kayaçlar.

Podzol Toprklar: Tayga ormanları altında oluşan soğuk ve nemli bölge topraklarıdır.

Polye: Karstik bölgelerde kireçtaşlarının çözülmesiyle ortaya çıkan büyük karstik çukurluklara denir.

Ponor: Su yutan.

Poyraz: Kuzeydoğudan esen yazları serinletici etki, kışları ise kuru soğuklara sebep olan rüzgardır.

Prekambriyen: Kanada ve ABD’deki kambriyen öncesi olan bütün kayaçlara verilen isimdir.

Piroklastik: Volkanik bacadan patlama ile püsküren materyaller.

Pus: Hava içinde toz taneciklerinin verdiği duruma verilen isimdir.

Püskürme: Yanardağın püskürme olayıdır.

Püskürük Maddeler: Erüpsiyon maddeler veya indifa maddeleri.

R

Radyal Akarsu: Kraterlerin dış tarafındaki koni yamaçlarındaki akarsularda radyal bir sistem görülür, bu tür akarsulara radyal akarsular denir.

Rafineri: Ham petrolün arıtıldığı yer.

Rakım: Bir noktanın deniz seviyesine göre yüksekliğine denir.

Ratıp İklim: Nemli iklim.

Reg: Çöllerdeki ince materyallerin rüzgarlarla taşınması sonucunda geri kalan iri materyaller.

Regolit: Taşların parçalanmasıyla ortaya çıkan ham toprak.

Regosol Toprak: Volkanlardan çıkan materyaller ve akarsuların biriktirdiği kalüvyal depolar üzerinde oluşan topraklardır.

Regresyon: Deniz gerilemesi.

Rejim: Bir akarsuyun debisinin zamana ve yere göre gösterdiği değişikliklerdir.

Relief Haritası: Yeryüzü şekillerinin ilk bakıldığı anda gösterilecek şekilde yapılan haritalardır.

Rendzina: Humuslu toprak.

Resif: Mercan yapıları.

Resürjans: Bir müddet yeryüzünde akarak yeraltına giren ve buradaki akışını tamamladıktan sonra tekrar yeryüzüne çıkan akarsu.

Relikt Bitki: 4. Zamandaki buzul çağında yaşayan bitkilerin günümüzde iklimlerin ısınmasıyla dağların yüksek yüksek kesimlerinde yaşayabilen bitkilerdir.

Rialı Kıyı: Nispeten yüksek, akarsularla derin bir şekilde yarılmış alanlarda, vadilerin aşağı kısımlarının sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.

Rippelmark: Kum dalgacığı.

Riyah: Yel, rüzgar.

Rüral Bölge: Kır yerleşmesidir.

Rüzgar: Hva kütlelerinin yatay yöndeki hareketleridir.

Rüzgar Aşındırması: Çöllerde kayalara özel bir görünüş veren küçük biçimler meydana getiren yel işlemesi.

Rüzgar Cilalaması: Rüzgarın taşıdığı parçaları sürterek taşları cilalaması olayına rüzgar cilalaması denir.

Rüzgar Erozyonu: Bitki örtüsünün olmadığı veya cılız olduğu yerlerde toprağın rüzgarla yerinden sökülerek taşınmasına rüzgar erozyonu denir.

S

Saçak Su: Yağmur yağdıktan hemen sonra yamaçlardan saçak saçak akan sulardır.

Sağanak: Aniden yağmaya başlayan bardaktan boşalırcasına yağan yağmurlar.

Sahil: Kıyı çizgisi.

Sander: İç veya dağ buzullarının dışında kumlarla örtülü geniş düzlüklere verilen addır.

Sarkıt: Mağaraların tavanlarından aşağı doğru büyüyerek sarkan damlataşlarıdır.

Savan: Ağaçlı bozkırlar.

Sediment: Akarsu, buz ve rüzgarlar tarafından depolanan ince materyal parçalarıdır.

Sedimenter Tortul: Yeryüzüne etkili fiziksel ve kimyasal koşullar altında aşınıp, taşınan ilksel kayaların parçalarının birikmesiyle oluşan kayalardır.

Sedimatasyon: Yeryüzünde etkili olan fiziksel ve kimyasal koşullar altında ilksel kayaçların aşınıp birikmesiyle yeni kayaların oluşmasıdır.

Sedimantoloji: Sedimenter kökenli kayaçların oluşumunu, yapısını özelliklerini, insanlara sağladığı faydaları elen alan bilim dalıdır.

Sekba: Çöllerde veya yarı kurak bölgelerde yağışların ardından oluşan geçici sığ göllerdir.

Seki: Yatağına alüvyonları yaymış olan akarsuların yeniden canlanarak yatağını oyması ile oluşan basamaklar.

Senklinal: Tabakaların kıvrılarak alçalması.

Set Gölü: Önünü herhangi bir maddenin kapatmasıyla bir çanak biçimi almış çukurların su ile dolmasıyla oluşan göllerdir.

Seyelan: Yağışlardan sonra  suların yeryüzünü tamamen kaplayarak akmasıdır.

Sial: Yer kabuğunun dış örtüsüne verilen addır.

Sıcak Cephe: Sıcak alın.

Sıcak  Hava Dalgası: Herhangi bir bölgede belirli zamanlarda meydana gelen olağanüstü olaylar olarak da adlandırılan birkaç günlük ısınmalardır.

Sıcak Kuşak: 23 derece 27 dakika Kuzey ve Güney enlemleri arasında kalan bölgedir.

Sığ Deniz: Derinliği az olan denizlerdir.

Sığ Deniz Adaları: Sığ denizlerde serpili biçimde bulunan yanındaki karadan sayılan adalardır.

Sileks: Çakmaktaşı.

Siklon: Döngü.

Sipolen: Sadece kalsit oluşmuş doğal çimentolarla birleşip donmuş kayaçlardır.

Sirk: Buzulun ilk oluşmaya başladığı yerde oluşan küçük aşınım çukurlarıdır.

Sirk Buzulu: Dağların tepesinde yüksek yamaçlarda yeni oluşmaya başlayan buz türüdür.

Sirk Gölü: Buzul aşındırması sonucu oluşmuş çukurlukların sularla dolmasıyla oluşan göller.

Sirokko: Kuzey Afrika kıyılarında, güney İtalya kıyılarında görülen kışları esen çöl kökenli sıcak rüzgarlardır.

Sitasyon: Bir suyun çıktığı yer. Pınar, göz.

Skayerli Kıyı: Örtülü buzullarla şekillenmiş alanlarda hörgüç kayaların ve taş tepelerinin sular altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.

Soğuk Cephe: Soğuk alın.

Soğuk Hava Dalgası: Bir bölgede ara sıra meydana gelen olağan üstü hal olarak nitelendirilen birkaç günlük veya uzunca soğumalar.

Soğuk Kuşak: Her iki yarımkürede de 66 33 enlemleri ile kutuplar arasında kalan bölgelerdir

Soliflüksiyon: Toprak akması.

Soltis: Gündönümü.

Step: Bozkır.

Stratigrafi: Jeolojinin katmanlarını inceleyen bir koludur.

Stromboli Tipi Volkanizma: Orta şiddetli ve periyodik patlamaların görüldüğü Volkanizma tipidir.

Su Taşır: Yeraltı sularını taşıyan geçirimli katmanlardır.

Subsekant Akarsular: Sonradan oluşmuş akarsulardır.

Subsekant Vadi: Subsekant akarsuların vadilerine denir.

Ş

Şahit Kaya: Farklı dirençteki kayaçların rüzgar aşındırması sonucu meydana gelen şekillerdir.

Şaryaj: Dağ oluşumu sırasında bir kütlenin başka bir kütle üzerine kaymasıdır.

Şaryaj Örtüsü: Bir kütle üzerine sürünerek gelmiş olan kütlelerdir.

Şelale: Akarsuların yüksek bir yerden dökülüp aktıkları yerlerdir.

Şelf: 200 m derinliğe kadar olan kesim.

Şist: Yüksek sıcaklık ve basınç etkisiyle yapraklaşmış kil taşlarıdır.

Şot: Cezayir ve Tunus’ta tuzlu bataklık.

T

Tabaka Kaynağı: Geçirimli tabakaların topografya yüzeyi ile kesiştiği yerlerden suların yüzeye çıkmasıyla oluşan kaynaklardır.

Taban Seviyesi: Yer kabuğunun dış etkenlerle aşındırılmasında etkili rol oynayan seviyedir.

Taban Seviyesi Ovası: Akarsuyun taban seviyesine ulaştığı yerlerde eğimin azalması sebebeiyle taşıdığı materyallerin birikmesiyle oluşan ovalardır.

Taban Suyu: Yüzeye yakın, geçirimsiz bir tabaka ile sınırlanan geçirimli tabaka içerisindeki sular.

Tabanlı Vadi: Akarsuların yatay yönde aşındırmalarının artmasıyla oluşan vadilerdir.

Takke Buzulu: Dağların zirvelerini kuşatan buzullar.

Talveg: Akarsu yatağının en derin yerlerini birleştiren çizgiye verilen addır.

Taş: Kayaç.

Taşküre: Mantonun üzerinde yer alan ve yeryüzüne kadar uzanan katmandır.

Tayga: Orta kuşağın soğuk bölgelerinde iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar.

Tayfun: Tropikal bölgelerde görülen güçlü fırtınalar.

Tefra: Volkanik malzemeler için kullanılan genel bir terim.

Tektonik: Yerkabuğunun yapısını ve değişmesine yol açacak orojeni, epirojenik  özellikleri inceleyen bilim alanıdır.

Tektonik Göl: Yerkabuğunun tektonik hareketleri sırasında oluşan çanaklardaki göllerdir.

Tektonik Hareket: Yer kabuğunda meydana gelen kırılma, kıvrılma, yükselme ve alçalma gibi hareketlerin tümüdür.

Tepe: Yüksekliği 500 m den daha düşük olan yeryüzündeki kabartılardır.

Terra rosa: Akdeniz ikliminin egemen olduğu yerlerde görülen kalkeri gitmiş killi kızıl renkteki toprak.

Termal Kaynak: Yer ısısı olup, yerkabuğunun farklı derinliklerde biriktirmiş olduğu ısının oluşturduğu sıcak su buhar ve gazlarıdır.

Tombolo:  Kıyı oku ile açıktaki bir adanın karaya bağlanmasıyla oluşan şekil.

Tomruk: Ormanlardan elde edilen kalın ve düzgün kütüklere denir.

 Topografya: Yeryüzünün görülen yüzey şekilleri.

Transgresyon: Deniz ilerlemesi.

Traverten: Kireç taşının su içerisinde çözüldükten sonra tekrar çökelmesiyle oluşan şekillerdir.

Tropikal İklim: Ekvator ile çöller arasında bir geçiş iklimidir. Yıllık sıcaklık farkı azdır.

Troposfer: İklim olaylarının yaşandığı atmosferin en alt katmanıdır.

Tsunami: Deniz’in dibinde meydana gelen depremlerin yol açtığı bir doğal afettir.

Tundra: Kutuplara yakın yerlerde görülen iklim ve bitki örtüsüdür.

Tüf: Yanardağ külü ve kum gibi bileşenler bulunan katılaşmış yanardağ kırıntı taşıdır.

Tüfit: Tüf ve taş kırıntıları karışık malzemeye verilen addır.

U

Uç: Rastlanabilen en yüksek ve en düşük sıcaklık değeri.

Ulu Deniz: Okyanus.

Uvala: Düden veya dolin’den daha büyük karstik çukur.

Uved: Çöllerde tesadüfen, yarı kurak bölgelerde ise geçici ve mevsimlik olarak su bulunan kuru vadiler.

Uzay: Bütün gök cisimlerinin içinde bulunduğu sonsuz boşluğa uzay denir.

Ü

Ülke: Bir devletin yönetimi altındaki toprak parçalarının tamamına ülke denir.

Ülke Coğrafyası: Yerel coğrafya. Ülkelerin coğrafi özelliklerini inceler.

V

Vadi: Akarsu aşındırması ile oluşan ve tabanında akarsu yatağının yerleştiği sürekli iniş gösteren oluk.

Vadi Tabanı: Akarsuyun içerisine yerleştiği vadinin en alçak kesimindeki düzlüklerdir.

Vadi Buzulu: Sürekli beslenerek sirkten taşan ve vadi boyunca aşağıya hareket eden buzul türüdür.

Vados: Yeraltına sızmış sulardır.

Vaha: Çöllerde suların yeryüzüne çıktığı yer ve çevresine verilen isim.

Vejetasyon Coğrafyası: Yeryüzündeki bitkilerin dağılışını, özelliklerini inceleyen bilim dalıdır.

Voklüz: Kalın kalker tabakalarının arasındaki boşlukları doldurmuş olan yeraltı sularının yüzeye çıktığı kaynaklardır.

Volkan: Yer yuvarlağı içerisinde kızgın ve katı maddelerin yeryüzüne çıktığı yer.

Volkan Bacası: Magmanın yeryüzüne ulaşıncaya kadar geçtiği yola denir.

Volkan Camı: Lav’ın kızgın ve akışkan durumda iken bazı kesimlerinin billurlaşmaya olanak vermeyecek derecede hızlı soğuması sonucu oluşmuş  doğal camlardır.

Volkan Konisi: Lav, kül gibi volkanik maddelerin üst üste yığılmasıyla oluşan koni biçimli yükseltilerdir.

Volkanik Patlama: Bilinen en büyük doğal afetlerden birisidir. Jeolojik yapılı doğal afettir.

Volkanik Göl: Volkanik patlamalar ile açılan çukurlarda oluşan göllerdir.

Volkanik Kıyı: Oluşumları volkanizmaya bağlı adaların kıyılarına verilen isimdir.

Volkanik Dom: Riyolit, dasit ve trakit gibi asit karakterdeki çok yapışkan ve yoğun lavların, çıktıkları bacanın ağız kısmında meydana getirdikleri kubbe  şeklindeki tepelerdir.

Volkanizma: Magmanın yeryüzüne eriyik, katı, sıvı ve gaz halde çıkması olayına Volkanizma denir.

Volkanoloji: Yanardağ bilimi.

Y

Yağmur: Yeryüzünde en çok görülen bir yağış türüdür.

Yağmur Ölçer: Pluviyometre.

Yalama Yazı: Yontukdüz.

Yamaç Kaynağı: Geçirimsiz bir tabakanın üzerindeki geçirimli bir katmandan yeryüzüne çıkan kaynaklardır.

Yanardağ: Magmanın yeryüzüne çıktığı ve geçmişte çıkmış olduğu koni biçimli dağlardır.

Yanardağ Ağzı: Yanardağ patlamaları ile oluşmuş, çapı 1 km den küçük çanaklardır.

Yanardağ Kayaçları: Püskürük kayaçlar.

Yanardağ Külü: Volkan külü.

Yar: Dimdik kayaçlara yar denir.

Yardang: Orta Asya çöl bölgelerinde rastlanan görünüşleri U şeklinde olan ince uzun yarıntılar.

Yarma Vadi: Akarsuyun iki düzlük arasındaki sert kütleyi derine aşındırması ile oluşan vadilerdir.

Yatak: Akan suların meydana getirdiği, yıl içinde sürekli ya da geçici olarak suların aktığı yer.

Yaz Musonu: Denizden karaya doğru eserler ve gittikleri yere bol nem ve yağış getirirler.

Yengeç Dönencesi: Kuzey yarımkürenin 23 derece 27 dakika paralelinde, Güneş ışınlarının 21 Haziran tarihinde dik düştüğü enlem.

Yer: Yeryüzündeki herhangi bir alan.

Yerberi: Bir gök varlığının yörüngesi üzerinde dolanım hareketini yaparken bu cismin yere en yakın geçtiği noktalar.

Yerbilim: Jeoloji.

Yeraltı Suyu: Yeraltında bulunan sulara verilen isimdir.

Yerçekimi: İki cismin birbirini, aralarındaki uzaklığın karesiyle ters oranlı, kütleler çarpımı ile doğru oranlı olarak çekmesi.

Yerel saat: Yeryüzünde her bir nokta için, o noktada güneşin meridyen üzerinden geçmesi ile düzenlenen saat.

Yer Kabuğu: Dünyanın yaklaşık olarak 30 ila 35 km kalınlığındaki bölümüdür.

Yerli Kaya: Bir kısmı yüzeyde gözüken  veya toprak çakıl gibi materyallerle örtülü olan sağlam kaya.

Yeröte: Bir gök  varlığının yer e en uzak geçtiği noktadır.

Yeryüzü: Taşküre.

Yoğuşma: Su buharının soğuma sonucu katı veya katı hale geçmesi.

Yontukdüz: Aşınım dönemi geçirmiş topografyası  düzleşmiş alçak veya yüksekçe düzlük.

Yörünge: Bir gök cisminin başka gök cismi ettafında izlediği yol.

Yörünge Düzlemi: Ekliptik.

Yumrular: Düzensiz toparlak biçimindeki taşlar.

Z

Zelzele: Deprem.

Zemin: Yeryüzünün yüzeyi.

Zemin Hareketi: Zeminin belli nedenlerle yer değiştirmesi.

Zeolit: Boşlukları kalker ve alkalen silikatlarla dolmuş volkanik kayaçlar.

Zımpara Taşı: Çok sert alüminyum kristallerden oluşan, parlatıcı veya aşındırıcı olarak kullanılan kayaçlar.

Zoocoğrafya: Hayvanların dağılışını inceleyen bilim dalıdır.

Zooplankton: Hayvanlardan oluşan plankton.